بهائیت

اعتقادات

خدا

بهائیان به خدایی معتقدند که یگانه، جاوید و خالق همه چیز است. این خدا به طور مستقیم در دسترس نیست ولی از طریق وحی با پیامبران ارتباط برقرار می‌کند که در این دین، پیامبر تجلی خداوندی است. تجدید دین از اصول این آئین است^[۶] و یکتایی خداوند از آموزه‌های بنیادین دین بهائی است. خداوند در دین بهائی، غیر قابل ادراک، غیر قابل دسترس، منبع تمام وحی، ابدی، عالِم کل، کل، همه‌جا حاضر و قدیر توصیف شده‌است. ^[۷][۸]

بهائیان معتقدند که درک مستقیم ذات خداوند غیرممکن است. اگر چه دسترسی مستقیم به خداوند امکان پذیر نیست، ولی بهائیان اعتقاد دارند که خداوند قصد و اراده خود را به اشکال مختلف معرفی می‌کند. او هر از گاهی چند با استفاده از فرستادگان خودش که در دین بهائی به آنها مظاهر ظهور الهی گفته می‌شود با بشر مکالمه می‌کند.این مظاهر ظهور قصد دارند ادیان را در جهان اشاعه داده و برپا کنند. درآموزه‌های بهایی گفته می‌شود که خداوند بسیار بزرگ‌تر از آن است که توسط انسان‌ها به طور کامل درک شود وحتی تصویری کامل از وی به دست آید.^[۹]

جهان پس از مرگ

بهائیان به بقای روح اعتقاد داشته و هدف از زندگی را پرورش استعدادات روح می‌دانند. از نظر بهاییان، حیات اصلی حیات روح است و جسد تنها به عنوان واسطه و ابزاری برای ترقی روح است.^[۱۰][۱۱] به اعتقاد بهائیان روح از جسم جداست و پس از مرگ، در عوالم روحانی به ترقی خود ادامه می‌دهد.^[۱۰] بهائیان تعلق روح به جسم را همانند ارتباط نور با آئینه می‌دانند، نوری که در آینه مشهود است از خود آینه نیست بلکه انعکاس نوری است که از منبع دیگر ناشی می‌شود، به همین سبب وقتی آینه می‌شکند نور همچنان باقی و برقرار است.^[۱۲]

وحدت اساس ادیان

بهائیان دین را اولین موهبت در عالم می‌دانند زیرا تعالیم الهی را بر جمیع تعالیم دیگر مقدم می‌دانند و آن را سبب ترقیات و عزت انسان می‌دانند. یکی از اعتقادات دین بهائی، وحدت اساس ادیان است بدین صورت که اساس ادیان الهی یکی است و همگی در اساس مشترک می‌باشند. چون اساس همه ادیان اعتقاد به خداوند یگانه و زندگی بعد از مرگ و توجه به اخلاق پسندیده و نیکو و کمالات عالیه انسانی می‌باشد پس اساس همه ادیان الهی یکی است و تفاوت بین ادیان فقط در احکام و فروعات است و دلیل آن نیز رشد و تکامل و بلوغ بشر در طول زمان است و در هر زمان بنا به رشد فکری و عقلی بشر که رشدی نامحدود است، تعالیم و احکام الهی نیز متفاوت خواهد شد.^[۱۳]

اگرچه ادیان و فرهنگ‌های مختلف دیدگاهی متفاوت دارند بهائیان معتقدند که این اختلاف نظرها در عین حال مربوط به یک پدیده واحد است تفاوت میان این ادیان و فرهنگ‌ها به بافت و فرهنگی که پیام در آن منتشر شده نسبت داده شده‌است. بهائیان ادیان بزرگ (وحتی کوچک) جهان که توسط مظاهر ظهور الهی و در زمانها و مکان‌های شکل گرفته‌اند را از یک منبع می‌دانند. بر اساس تعالیم بهائی، هیچ دین یا آئین و مذهبی را نمی‌توان برتر از دیگری دانست اما ادیان جدیدتر به شرایط زمانی و روحی انسان‌های کنونی نزدیکتر هستند. بهائیان بقیه ادیان را ادیانی الهی می‌دانند. بهاءالله در بسیاری موارد اذعان داشته است که زیرسوال بردن اعتبار هر یک از پیامبران گذشته معادل تکذیب همه ادیان (و دین بهایی) و همچنین تکذیب خداوند است.^[۱۴]

مراتب هستی

از نظر آئین بهائی، عالم وجود نامتناهی است، ولی مراتب وجود متناهی هستند. این مراتب عبارت‌اند از:

1. عالَم خلق یا مرتبهٔ عبودیت

   مرتبهٔ عبودیت (جهان هستی) مخصوص بندگان خدا است. این مرتبه نیز نامتناهی است؛ یعنی هر موجودی در آن می‌تواند بر کمالات خود بیفزاید، اما هیچ‌گاه به مرتبهٔ نبوت نمی‌رسد و از رتبهٔ عبودیت خود تجاوز نمی‌کند. مثلاً پترس هیچ گاه مسیح نمی‌شود.

2. عالَم امر یا مرتبهٔ نبوّت

   مرتبه دیگر، نبوت است. این مقام مخصوص پیامبران است و واسطه‌ای میان عالم خلق (عبودیت) و عالم حق (ربوبیت) است و فیوضات خداوند (عالم حق) را به عالم خلق منتقل می‌کند. مثل آینه‌ای که شعاع آفتاب را منعکس می‌نماید.

3. عالَم حق یا مرتبهٔ ربوبیت

   مرتبه حق نیز از عهدهٔ تصور بشر خارج است و همان خداوند متعال است. این عالم مقدس و منزه است و هیچ صعود و نزولی در آن نیست. تنها راه ارتباط آن با این جهان عالم امر یعنی عالم پیامبران است.^[۱۵]

آموزه‌های بهائی

تعالیم بهائیان در ۱۲ سرفصل معرفی گردیده‌است. این تعالیم عبارت‌اند از:

1. وحدت عالم انسانی

   به گفته شوقی افندی، تعالیم روحانی دین بهائی را می‌شود در یک تعلیم تلخیص کرد و آن «وحدت عالم انسانی» است و جز آن، همه تعالیم دیگر در حکم فروع و ملحقات و حواشی همین تعلیم اصلی اساسی است.^[۱۶]

2. تحری حقیقت

   یعنی هر فرد پس از رسیدن به سن بلوغ در دین بهائی که برای پسر و دختر یکسان و در سن ۱۵ سال تمام است باید شخصاً و بدون تقلید از دیگران حتی پدر و مادر خود، به جستجوی حقیقت پرداخته و عقاید خود مانند دین را انتخاب نماید.^[۱۷] تعلیم تحری حقیقت فقط منوط به انتخاب دین نیست و هر فرد بهائی باید در هر موردی به جستجوی حقیقت بپردازد.

3. وحدت لسان و خط برای عالمیان

   یکی از تعالیم دین بهائی برای رسیدن به هدف این آئین که همانا وحدت عالم انسانی است، وحدت لسان و خط است. بدین صورت که باید جمیع ملل از اهل معارف و علوم با اتفاق نظر یک زبان را به عنوان زبان عمومی انتخاب کنند تا هر فرد فقط نیازمند یادگیری ۲ زبان باشد. یکی زبان وطنی که با که با قوم خود گفتگو کند و دیگری زبان عمومی که با اهل عالم محاوره کند. و دیگر محتاج یادگکیری زبان سومی نباشد.^[۱۸]

4. ترک تعصبات جاهلیه

   بهائیان وجود تعصبات جاهلیه مانند تعصبات سیاسی، جنسی، نژادی، قومی و دینی را از بین برندهٔ بنیاد عالم انسانی می‌دانند.^[۱۹]بهائیان احساس برتری را دلیل اصلی ایجاد تعصب می‌دانند. ^[۲۰]

5. تساوی حقوق رجال و نساء

   بهائیان معتقدند زن و مرد هر دو انسانند و امتیازی از نظر انسانی بر هم ندارند برای همین زن و مرد باید در جمیع حقوق اجتماعی برابر باشند. در مورد حقوق زن و مرد نیز نباید حقوق با وظایف اشتباه شوند. اعتقاد به تساوی حقوق، اعتقاد به تساوی وظایف نیست. ^[۲۱]بهائیان معتقدند که هیچ تفاوتی بین زنان و مردان نیست و فقط احتیاج به تربیت است و اگر هر دو یکسان تربیت شوند هیچ امتیاز برتری‌ای بین ان دو نخواهد بود. ^[۲۲]. با این وجود نقاط تاریکی در این تساوی وجود دارد که تحریم عضویت زنان در بیت العدل، عدم توازن در دریافت حق‌الارث بین زن و مرد و نامساوی بودن مهریه زن روستایی و شهری از آن جمله اند ^[۲۳].

6. دین باید سبب الفت و محبت باشد

   بهائیان معتقدند که پیغمبران اصولاً برای برطرف کردن اختلافات بشر و به وجود آوردن الفت بین مردم ظاهر شده‌اند، لذا اگر دین هم که خود باید علاج اختلافات باشد سبب اختلاف و جنگ و جدائی شود، به گفته عبدالبهاء بی‌دینی بهتر از آن است.^{[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]}

7. جهان بشری محتاج نفثات روح القدس است

   به این معنی‌است که نیاز روحانی فارغ از درجهٔ پیشرفت مادی‌است. بهائیان معتقدند انسان‌ها علاوه بر نیاز مادی نیازمند مواردی روحانی هستند که به وسیلهٔ پیامبران ممکن است و لذا نیاز به تجدید ادیان وجود دارد. ^[۲۹]

8. دین باید مطابق علم و عقل باشد

   به این معنی که دین و علم و عقل با یکدیگر باید توافق کامل داشته باشد.^[۳۰]

9. صلح عمومی
10. تعدیل معشیت همگانی و رفع مشکلات اقتصادی
11. تعلیم و تربیت عمومی و اجباری
12. تشکیل دادگاه کبرا بین‌المللی

13. احکام

    نوشتار اصلی: احکام بهائی

    احکام آئین بهائی از «کتاب اقدس» از آثار بهاءالله استخراج شده‌اند. اگر چه قوانین موجود در کتاب اقدس در جامعه امروزی قابل استفاده هستند، بهاء الله امکان استفاده از قوانین جدید با توجه به مقتضیات جامعه بهائی را فراهم آورده و این قوانین اندک اندک دراین آئین ظهور می‌کنند.^[۳۱]رعایت قوانین شخصی مانند روزه و نماز در عین حالی که وظیفه‌ای جهانی هستند از وظایف شخصی فرد محسوب می‌شوند.^[۳۲][۳۳] این قوانین از چارچوبی ثابت که براساس مجازات و مکافات شکل گرفته‌باشد تشکیل نشده‌اند. برعکس این قوانین به عنوان بخش جبران ناپذیر فرایند ترقی روحانی انسان‌ها مطرح می‌شوند.^[۳۱] در ادامه قسمتی از احکام «کتاب اقدس » که توسط شوقی افندی، تاکید شده آورده می‌شود:

    • پس از رسیدن به سن بلوغ در ۱۵ سالگی خواندن نماز بر هر بهائی واجب است. سه نماز اصلی وجود دارد که فرد حق انتخاب از میان آنها را دارد.
    • غیبت و افترا حرام است.
    • بهائیان بالغ که از سلامت برخوردارند هر سال در آخرین ماه از تقویم بهائی، روزه می‌گیرند.
    • بهائیان از نوشیدن مشروبات الکلی و استفاده از داروهای روانگردان منع شده‌اند مگر آنکه دکتر استفاده از آنها را تجویز نماید.^{[۳۴][۳۵][۱۰]}
    • رابطه جنسی فقط بین زن و شوهر مشروع است و همجنسگرایی حرام است.^{[۳۶][۳۷][۱۰]}
    • قمار و استفاده از مواد مخدر مانند تریاک به شدت نهی شده و حرام است.^{[۳۸][۳۹][۴۰][۱۰]}

    عبادت‌گاه

    نوشتار اصلی: مشرق‌الاذکار
    

    

    مشرق‌الاذکار فرانکفورت آلمان

    بهاءالله بنیانگذار دین بهائی به پیروانش دستور می‌دهد که در هر شهری ساختمانی به بهترین صورت ممکن به نام خداوند ساخته شود و در آن به ذکر پروردگار پردازند^[۴۱] به این بناهامشرق‌الاذکار گفته می‌شود. مشرق‌الاذکارها در دین بهائی مختص بهائیان نمی‌باشد و هر کس با هر دین و اعتقادی می‌تواند در آن به هر نوعی که علاقه و اعتقاد دارد، به دعا با خدای خود بپردازد. تقریباً هیچ طرح خاصی برای مشرق‌الاذکارها وجود ندارد.

     

    نظام اداری

    

    

    مقر بیت العدل اعظم، حیفا، اسرائیل
    نوشتار اصلی: نظم اداری

    نظم اداری در دین بهائی بر اساس کتاب اقدس (کتاب اصلی بهائیان) است. بدین صورت که بهاءالله در کتاب اقدس و کتاب عهدی پسر بزرگ خود، عباس افندی (عبدالبهاء) را مبین آثار و جانشین خود معرفی کرد. عبدالبهاء نیز پس از خود در الواح وصایا، شوقی افندی (نزد بهائیان مشهور به ولی امرالله ۱۹۵۷-۱۹۲۱) را به عنوان جانشین خود برگزید.

    در عین حال بنا به مندرجات کتاب اقدس و الواح وصایا یک نظام انتخابی به نام بیت العدل اعظمنیز باید در تحت نظر ولی امرالله مسئول حل و فصل امور جامعه بهائی باشد. اولین انتخاباتبیت العدل اعظم در سال ۱۹۶۳ برگزار گردید.

     

    بهائیان و بابیان

    پس از تیرباران باب، پیروانش که به «بابی» مشهور بودند بر طبق بیانات باب در کتاب بیان به دنبال مظهر ظهور بعدی که در این کتاب به «ظهور من یظهره الله» اشاره شده‌است، گشتند.آنها در ابتدا از میرزا یحیی نوری که باب به او لقب صبح ازل داده بود پیروی می‌کردند ولی پس از چندی در سال ۱۸۶۳ میرزا حسینعلی نوری (بهاءالله) که سمت معاونت برادرش را داشت از او برید و خود را من یظهره‌الله معرفی کرد.دولت عثمانی هم از بیم جنگ میان دو فرقه میرزا یحیی و اتباعش را به قبرس و میرزا حسینعلی و یارانش را به عکا تبعید کرد. میرزا یحیی از آن پس فعالیت چندانی نشان نداد و فشار و تبلیغات بهائیان اندک اندک او و یارانش را به فراموشی افکند. اما حسینعلی که خود را بهاءالله می‌خواند به فعالیت شدیدی دست زد و بهائیت را پدید آورد. ^[۴۲]

    متون بهائی

    نوشتار اصلی: متون بهائی

     

    آثار بهاءالله

    بهائیان معتقدند تمامی آثار بهاالله وحی منزل از سوی خدا بر وی بوده‌است:

    • کتاب اقدس (ام‌الکتاب دین بهائی، کتاب شریعت و احکام)
    • کتاب ایقان (در حل معضلات و مشکلات کتب آسمانی و استدلال)به فارسی
    • کلمات مکنونه فارسی

    آثار عبدالبهاء

    • خطابات
    • رساله مدنیه (به فارسی)
    • مفاوضات (مشتمل بر رسائل مهمه و فلسفه و روحانی و تفسیر و غیرها)
    • الواح وصایای مبارکه (وصیت نامه)

    تبعیض و محرومیت بهائیان در ایران

    بهاییان در دوران سلطنت دودمان پهلوی تا انقلاب ۱۳۵۷ ایران از آزادی‌های دینی کامل و حقوق مدنی در ایران برخوردار بودند،همچنین برخی پستهای حکومتی را در اختیار داشتند. اما بعد از انقلاب ایران و به قدرت‌رسیدن اسلام‌گرایان شیعه در راس حکومت، تبعیض‌های اجتماعی وتبلیغات منفی از سوی حکومت و نهادهای وابسته به آن، علیه اصول دیانت بهائی و باورمندان به آن به شکلی «سازمان‌یافته»^[۴۳] شکل گرفت.^[۴۴]

    پس از انقلاب ایران، بهائیان از حق تحصیل در دانشگاه‌ها و مشاغل دولتی و خدمت در ارتش محروم شدند، مجامع مذهبی آن‌ها غیرقانونی اعلام و تعدادی از قبرستان‌های آنان در مناطق مختلف ایران مورد تخریب واقع شد.^[۴۵]

    مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی

    بر طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، بهائیان علاوه بر محرومیت از اشتغال در اماکن دولتی، از تحصیلات دانشگاهی نیز محروم می‌باشند. این مصوبه که به تاریخ ششم اسفند ۱۳۶۹ (۲۵ فوریه ۱۹۹۱) صادر شده و در بند سوم آن ذکر شده که باید از ثبت نام بهائیان در دانشگاهها جلوگیری به عمل آید و چنانچه هویت بهائی فردی هنگام تحصیل احراز گردد باید از تحصیل محروم شود و همچنین در ۱۱آبان ماه سال ۱۳۸۵ نیز مجدداً به تصویب شورای انقلاب فرهنگی و وزارت اطلاعات رسیده‌است بدین مضمون که بهائیان نمی‌توانند در دانشگاه‌ها ثبت نام کنند و در صورت ثبت نام باید اخراج گردند. ^[۴۶][۴۷]

    واکنش‌ها

    برنارد لوئیس معتقد است که حکومت‌های اسلامی و جوامع مسلمان همواره در پذیرش ادیانی که پس از اسلام ظهور پیدا کرده‌اند و به خدای یگانه اعتقاد دارند (مانند بهائیان) دچار مشکل فراوان بوده‌اند؛ چرا که از یک سو نمی‌توان پیروان این آئین‌ها را همانند پیروان ادیان چندخدایی آسیا یا انیمیست در آفریقا سرکوب کرد و از سوی دیگر هم برخورد با آن‌ها همانند مسیحیان و یهودیان بها دادن به آن‌هاست. به علاوه پذیرش آنها مغایر پذیرش ختمیت وحی در زمان زندگی پیامبر اسلام است.^[۴۸] آدام سیلورشتاین معتقد است که به علت ضعف ایران در قرن بیستم مردم ایران به دنبال علتی برای این موضوع بودند و به همین تئوری‌های توطئه‌ای از اینکه یهودیان، بهاییان، فراماسون‌ها و... مقابل پیشرفت ایران می‌ایستند به وجود آمد و بین مردم و حتی اقشار تحصیل‌کرده جامعه محبوبیت یافت.^[۴۹]

    پانویس

    1. پرش به بالا↑ Religion and women. McGill studies in the history of religions. Arvind Sharma. SUNY Press, ۱۹۹۴. ISBN ۰۷۹۱۴۱۶۸۹۵ pp.۲۱۱
    2. پرش به بالا↑ The Routledge historical atlas of religion in America. Bret E. Carroll. Routledge, ۲۰۰۰ ISBN ۰۴۱۵۹۲۱۳۱۷ p.۱۲۴
    3. پرش به بالا↑ دانشنامه‌ی بریتانیکا
    4. پرش به بالا↑ دانشنامه بریتانیکا
    5. پرش به بالا↑ وبسایت رسمی جامعه‌ی جهانی بهائی
    6. پرش به بالا↑ اصول اعتقادات بهائی، صفحه ۱۳
    7. پرش به بالا↑ Bahá'í Reference Library - God Passes By, Pages ۱۲۷-۱۵۰
    8. پرش به بالا↑ *مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Monotheism»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۷ آوریل ۲۰۰۷).
    9. پرش به بالا↑ .
    10. ↑ ^{پرش به بالا به:۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ ۱۰٫۴} بهاءالله. کتاب اقدس. ویلمت, Illinois، آمریکا: Bahá'í Publishing Trust. ISBN ۰۸۵۳۹۸۹۹۹۰. پیوند به کتاب
    11. پرش به بالا↑ ادیب طاهرزاده. روح انسانی. دانداس، انتاریو، کانادا. ISBN ۱-۸۹۶۱۹۳-۰۳-x.
    12. پرش به بالا↑ ادیب طاهرزاده. روح انسانی. دانداس، انتاریو، کانادا. ISBN ۱-۸۹۶۱۹۳-۰۳-x.
    13. پرش به بالا↑ خطابات مبارکه حضرت عبدالبهاء، ۱۲ اکتبر ۱۹۱۲ میلادی
    14. پرش به بالا↑ اصول دیانت بهائی، ص ۲۱
    15. پرش به بالا↑ مفاوضات ص ۱۷۴
    16. پرش به بالا↑ مقالات و رسائل در مباحث متنوعه، دکتر علی مراد داودی، مؤسسه معارف بهائی، صفحه ۲۱([۱])
    17. پرش به بالا↑ مبادی روحانی دین بهائی صفحه۲
    18. پرش به بالا↑ خطابات مبارکه، حضرت عبدالبهاء، چاپ مصر، صفحهٔ ۲۳۳
    19. پرش به بالا↑ پیام ملکوت، عبد الحمید اشراق خاوری، صفحهٔ ۵۹
    20. پرش به بالا↑ خطابات مبارکه، حضرت عبدالبهاء، صفحهٔ ۱۶۱
    21. پرش به بالا↑ مجموعه‌ای از مطالب دیانت بهایی، صفحه ۲۹
    22. پرش به بالا↑ نجم باختر، شمارهٔ ۶، ۱۹۹۲ میلادی، جلد ۱۳
    23. پرش به بالا↑ Momen , Moojan, Marginality and apostasy in the Baha'i community, ELSEVIER, Religion 37 (2007) 187-209
    24. پرش به بالا↑ مبادی روحانی و تعالیم اجتماعی بهائی صفحه ۱۴
    25. پرش به بالا↑ بدایع‌الآثار جلد اول صفحه ۲۱۶
    26. پرش به بالا↑ پیام ملکوت صفحه ۱۲۴
    27. پرش به بالا↑ مکاتیب حضرت عبدالبهاء شماره ۱ صفحه ۳۱۸
    28. پرش به بالا↑ خطابات حضرت عبدالبهاء جلد دوم صفحه ۲۲۷
    29. پرش به بالا↑ خطابات حضرت عبدالبهاء - جلد ۲: صفحه ۱۵۱
    30. پرش به بالا↑ تعالیم روحانی دین بهائی
    31. ↑ ^{پرش به بالا به:۳۱٫۰ ۳۱٫۱} بیت العدل اعظم. «مقدمه». در کتاب اقدس. ویلمت, Illinois، آمریکا: Bahá'í Publishing Trust. ۵. ISBN ۰۸۵۳۹۸۹۹۹۰. پیوند به کتاب
    32. پرش به بالا↑ شوقی افندی. انوار هدایت. چاپ Hornby, Helen (Ed.). انتشارات بهائی، دهلی نو، هندوستان، ۱۹۸۳. ۲۳۳. ISBN ۸۱۸۵۰۹۱۴۶۳. پیوند به کتاب
    33. پرش به بالا↑ Walbridge, John. «دعا و نیایش». bahai-library.org، ۲۰۰۶-۰۳-۲۳. بازبینی‌شده در ۲۰۰۶-۰۷-۱۱.
    34. پرش به بالا↑ ج. ای. اسلمنت. بهاءالله وعصر جدید. برزیل: دارالنشر البهائیة فی البرازیل. ۱۲۱. پیوند به کتاب
    35. پرش به بالا↑ ویلیام هاچر و دوگلاس مارتین. دین بهائی آئین فراگیر جهانی. مؤسسه معارف بهائی. ۲۰۵. پیوند به کتاب
    36. پرش به بالا↑ داریوش و گریس شاهرخ. اصول دین بهائی. انتشارات ایمجز اینترنشنال. ۳۷.متن کتاب
    37. پرش به بالا↑ مجموعه آثار. پیام آسمانی جلد ۱. مؤسسه معارف بهائی. ۱۲۱. پیوند به کتاب
    38. پرش به بالا↑ عبدالبهاء. مائده آسمانی - جلد ۵. موسسه ملی مطبوعات امری - ایران، ۱۲۹ بدیع. ۱۵۸. پیوند به کتاب
    39. پرش به بالا↑ ریاض قدیمی. گلزار تعالیم بهائی. مؤسسه مطبوعات ملی بهائیان پاکستان. ۳۴۷. پیوند به کتاب
    40. پرش به بالا↑ عبد الحمید اشراق خاوری. تقریرات درباره کتاب مستطاب اقدس. مؤسسه مطبوعات امری آلمان. ۳۳۰. پیوند به کتاب
    41. پرش به بالا↑ کتاب اقدس آیه ۶۷
    42. پرش به بالا↑ سجادی، صادق؛ بابیه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱
    43. پرش به بالا↑ «برنامه سیستماتیک برای نابودی جامعه بهایی در ایران»، رادیو فردا
    44. پرش به بالا↑ مجموعه نویسندگان. «"BAHE FAITH"». در Britannica ENCYCLOPEDIA OF WORLD RELIGIONS. بریتانیکا، 2006. 126.
        شابک ‎۹۷۸-۱-۵۹۳۳۹-۴۹۱-۲